فروشگاه اینترنتی برق صنعتی |
نویسنده: برق صنعتی 
ترموکوپل گاز چیست و چگونه کار میکند؟ ایمنی در استفاده از وسایل گازسوز اهمیت فوق العاده بالایی دارد، زیرا نشت گاز یا خاموش ماندن ناگهانی شعله می تواند منجر به آتش سوزی یا خفگی گردد. یکی از مهم ترین قطعات ایمنی در اجاق گاز ترموکوپل است. ترموکوپل حسگر دمایی ساده ای است که از دو سیم فلزی ناهمجنس تشکیل شده است و وقتی محل اتصال این دو فلز در مجاورت شعله گاز قرار می گیرد، جریان الکتریکی ضعیفی تولید می کند. این جریان به شیر کنترل گاز بوبین یا سلونوئید منتقل میگردد تا مسیر گاز باز بماند. در واقع، حسگر دما ترموکوپل در کنار شعله نصب می شود و به محض خاموش شدن شعله به سرعت خنک می شود و ولتاژ خروجی آن کاهش می یابد. در نتیجه بوبین شیر گاز غیرفعال شده و جریان گاز قطع میگردد. به عبارت دیگر، جقت حرارتی گاز مانند یک سوئیچ ایمنی خودکار عمل می کند تا از نشت گاز سمی و خطر انفجار جلوگیری کند.
ترموکوپل اجاق گاز در واقع یک حسگر دمای برقی ساده است که از دو عدد میله فلزی ناهمنوع جوش خورده به هم تشکیل شده است. وقتی این اتصال دو فلزی در معرض گرمای شعله گاز قرار بگیرد، با استفاده از اثر ترموالکتریک (اثر سیبک) اختلاف پتانسیلی در حدود چند میلی ولت تولید می شود. بسته به اختلاف دما در دو انتهای میله ها، جریان الکتریکی تولیدی متناسب با دما تغییر می کند.
در اجاق گاز، معمولاً نقطه اتصال داغ ترموکوپل در نزدیکی شعله قرار دارد و انتهای دیگر به شیر کنترل گاز یا بوبین متصل است. جریان تولید شده توسط سنسور پس از رسیدن به مقدار کافی، نیروی مغناطیسی لازم برای باز نگه داشتن شیر گاز را فراهم می کند. به همین دلیل است که هنگام روشن کردن مشعل اجاق گاز باید ولوم را چند ثانیه نگه داریم تا ترموکوپل به اندازه کافی گرم شود و گاز برقرار بماند. در حالت عادی زمانی که شعله روشن است، ترموکوپل فعال است و جریان گاز حفظ می شود. اگر هر دو انتها در دمای یکسان قرار گیرند، ولتاژ ترموکوپل صفر شده و گاز قطع خواهد شد.
بیشتر بخوانید: ترموکوپل چیست؟
نقش ترموکوپل در قطع کردن گاز هنگام خاموش شدن شعله
هنگام خاموش شدن شعله نقش اصلی ترموکوپل در ایمنی اجاق گاز، قطع خودکار جریان گاز در صورت خاموش شدن شعله است. هرگاه شعله گاز به هر دلیلی خاموش شود، محل اتصال داغ ترموکوپل گاز به سرعت سرد شده و ولتاژ تولیدی آن کاهش می یابد. در نتیجه، جریان الکتریکی لازم برای نگه داشتن شیر مغناطیسی قطع شده و مسیر گاز بسته می شود. این مکانیسم سریع، از نشت گاز و انباشت آن در محیط جلوگیری کرده و مانع وقوع انفجار یا آتش سوزی می شود. به همین دلیل گفته می شود ترموکوپل اجاق گاز یک سیستم ایمنی حیاتی است؛ ترموکوپل با تشخیص خاموش شدن شعله، جریان گاز را قطع و از بروز حوادث ناگوار جلوگیری می کند.
اجزای ترموکوپل و محل نصب آن در اجاق گاز و فر
ترموکوپل گاز از اجزای زیر تشکیل شده است:
- دو میله فلزی ناهمجنس: یکی از دو میله در کنار شعله گاز اغلب محل پیلوت یا شعله اصلی و انتهای دیگر در مسیر شیر کنترل گاز قرار می گیرد. جنس داخلی این دو میله از آلیاژی است که در دمای بالا جریان الکتریکی تولید می کند. محل اتصال داغ ترموکوپل درست در داخل شعله نصب می گردد تا به سرعت گرم شود.
- بوبین یا کوئل سلونوئید: این قسمت در داخل شیر کنترل گاز قرار دارد و میدان مغناطیسی ایجاد شده توسط جریان ترموکوپل، آن را نگه می دارد. وقتی جریان ترموکوپل قطع شود، میدان بوبین رها شده و شیر گاز بسته می شود.
محل نصب ترموکوپل معمولاً در زیر صفحه آشپزخانه و کنار سر شعله هر مشعل است. در اجاق گازهای رومیزی و مبله هر شعله مشعل یک ترموکوپل مجزا دارد. برای نصب، ابتدا باید پیچ های صفحه اجاق باز شده و سپس ترموکوپل قدیمی با دقت خارج شود. در فرهای توکار نیز ترموکوپل در بخش داخلی فر و نزدیک مشعل فر نصب می گردد تا در صورت خاموشی شعله فر نیز جریان گاز قطع شود. در گازهای صنعتی یا اجاق‌هایی با توان بالا، نوع و اندازه ترموکوپل و بوبین ممکن است متفاوت و بزرگتر باشد، اما اصل کار آنها مشابه توضیحات فوق است
به منظور خرید و استعلام قیمت، بر روی سنسور دما کلیک کنید.
تفاوت ترموکوپل با ترموپایل و فندک
ترموکوپل یک حسگر دمایی ساده با دو فلز ناهمجنس است که جریان الکتریکی بسیار کمی تولید می کند و برای شناسایی دما و کنترل ایمنی گاز به‌کار می رود. استفاده اصلی ترموکوپل در اجاق گاز، قطعی جریان گاز هنگام خاموش شدن شعله است.
ترموپایل (Thermopile) اساساً چندین ترموکوپل را در یک مجموعه سِری شده تشکیل می دهد. این مجموعه نسبت به یک ترموکوپل ساده ولتاژ و حساسیت بیشتری دارد. از ترموپایل معمولاً برای کاربردهای پیشرفته تری مانند کنترل الکترونیکی شعله یا سنجش دما از راه دور استفاده می گردد. به‌عبارت دیگر، ترموپایل با به کارگیری چند ترموکوپل سری، نیروی الکتریکی بیشتری تولید می کند تا بتواند دستگاه های کنترلی بزرگتر را تغذیه کند.
فندک اجاق گاز وسیله ای است که با ایجاد جرقه، شعله را روشن می کند. فندک در دو نوع اتوماتیک و غیراتوماتیک وجود دارد. فندک اصلاً وظیفه کنترل یا قطع گاز ندارد؛ صرفاً برای روشن کردن شعله از بیرون عمل می کند. برخلاف ترموکوپل که پس از روشن شدن شعله عمل می کند، فندک تنها موقع نیاز به جرقه برای استارت مشعل به کار می رود. به‌طور خلاصه، فندک فقط شعله را روشن می کند ولی جفت حرارتی پس از روشن شدن شعله به عنوان سنسور ایمنی عمل می کند و در صورت خاموشی شعله، جریان گاز را قطع می کند.
نشانه‌های خرابی ترموکوپل و روش تست آن در منزل
- خرابی ترموکوپل اجاق گاز معمولاً به صورت مشکلات زیر خود را نشان می دهد:
- اگر پس از روشن کردن شعله، آن را رها کنید و شعله سریع خاموش شود، احتمالاً ترموکوپل آسیب دیده است.
- شعله ممکن است روشن شود ولی روشن ماندن آن ناپایدار بوده و به سرعت خاموش شود.
- اگر به صفحه ترموکوپل نگاه کنید، محل اتصال دو میله ممکن است سوخته یا جدا شده باشد. این حالت نشانه خرابی قطعی ترموکوپل است.
- اگر بعد از خاموش کردن شعله، هنوز بوی گاز احساس شود، یکی از علائم خرابی ترموکوپل است؛ چون ترموکوپل وظیفه قطع جریان گاز را پس از خاموشی شعله دارد.
برای تست ساده ترموکوپل در منزل می‌توانید مراحل زیر را انجام دهید:
- در مرحله اول، ابتدا جریان گاز را قطع کنید و دو میله حسگر دما را بررسی کنید. اگر محل جوش خوردگی دو میله از بین رفته یا دو میله از هم جدا شده باشند، ترموکوپل قطعاً خراب است. همچنین اگر واشر جدا کننده سیم های داخل ترموکوپل پاره شده یا بخش بیرونی آن آسیب دیده باشد، سنسور باید تعویض گردد.
- شعله مشعل را روشن و پس از چند ثانیه با یک باد یا دست، شعله را خاموش کنید. اگر سنسور دما سالم باشد، جریان گاز بایستی بلافاصله قطع گردد و صدای قطع شدن جریان گاز را خواهید شنید.
- . اگر پس از خاموش شدن شعله گاز قطع نشد و در حال نشت بود، ترموکوپل قطعاً نیاز به تعمیر یا تعویض دارد.
- همچنین می‌توانید دو سیم ترموکوپل را به یک میلی آمتر متصل کنید و انتهای نزدیک شعله را گرما دهید. در صورت سالم بودن سنسور، پس از چند ثانیه جریان بسیار کم معمولاً چند میلی‌آمپر قابل اندازه‌گیری است. اگر هیچ جریانی دیده نشد، احتمالاً ترموکوپل معیوب است.
به‌طور خلاصه، هر گونه تغییر شکل یا جدا شدن فیزیکی میله های حسگر دما، ناپایداری شعله یا عدم قطع گاز پس از خاموشی شعله از مهم‌ترین نشانه‌های خرابی ترموکوپل گاز است.
راهنمای تعویض ایمن ترموکوپل در اجاق گاز
تعویض ترموکوپل اجاق گاز باید با احتیاط کامل انجام گردد. مراحل کلی به شرح زیر است:
– ابتدا برق اجاق گاز را قطع کرده و دو شاخه را از پریز جدا کنید. همچنین شیر ورودی اصلی گاز را محکم ببندید تا از نشت احتمالی گاز جلوگیری شود.
– پیچ های نگهدارنده صفحه‌ی اجاق را باز کنید و صفحه رویی را به آرامی جدا کنید. در این مرحله می توانید سلامت سایر ترموکوپل های مشعل ها را نیز بررسی کنید.
– با دنبال کردن مسیر سیم ها از زیر صفحه، محل اتصال ترموکوپل به شیر گاز را بیابید. سپس برای خارج کردن ترموکوپل معیوب، یکی از سرهای آن که در کنار شعله است را به داخل فشار دهید و سیم آن را بکشید تا از جای خود خارج شود.
– ترموکوپل جدید را در جای ترموکوپل قدیمی قرار دهید. یک سر آن را به بوبین شیر گاز متصل کنید و سر دیگر را از زیر تا روی شعله منتقل کنید. مطمئن شوید رزوه یا کانکشن ترموکوپل جدید با محل نصب آن همخوانی دارد.
– صفحه اجاق گاز را سر جای خود بگذارید و پیچ های آن را محکم کنید. دو شاخه را به پریز وصل کنید و شیر گاز را باز کنید. سپس مشعل را روشن کرده و در حالی که ولوم را فشار داده اید، صبر کنید ترموکوپل گرم شود. پس از گرم شدن، باید مشعل بدون نگه داشتن ولوم، ثابت بماند. بدین ترتیب تعویض ترموکوپل با ایمنی کامل انجام شده است.
– در پایان کار حتما از ایمنی عملکرد ترموکوپل اطمینان حاصل کنید؛ برای این منظور می توانید دوباره تست خاموشی شعله را انجام دهید تا مطمئن شوید جریان گاز به درستی قطع می شود. اگر شک دارید، از یک فرد متخصص برای بررسی نهایی کمک بگیرید.
معرفی برندهای معتبر ترموکوپل اجاق گاز در ایران
در بازار ایران چندین برند داخلی و خارجی معروف وجود دارند که کیفیت خیلی خوبی ارائه می کنند. از جمله برندهای ایرانی می‌توان به تاپیکال (Topical)، ایرفیکس (Airfix) و ترموگاز (Thermogas) اشاره کرد. همچنین برندهای بین المللی چینی و ترکیه ای متنوعی در بازار کشورمان موجود است. برندهای بزرگ و باسابقه معمولاً کنترل کیفیت بهتری دارند و محصولشان دارای ضمانت یا خدمات پس از فروش است. به عنوان مثال، برخی فروشگاه ها ترموکوپل هایی تحت استاندارد ساباف که محصول کشور ایتالیا است عرضه می کنند. با این حال، همیشه توصیه میگردد از فروشگاه های معتبر و نمایندگی رسمی خرید کنید تا از اصالت و کیفیت کالای خریداری شده مطمئن باشید.
توصیه‌های مهم برای خرید ترموکوپل گاز
برای خرید یک ترموکوپل گاز ایمن و مطمئن به نکات زیر توجه کنید:
قبل از خرید، نوع و اندازه جفت گرمایی را بر اساس نوع اجاق (رومیزی، مبله، صنعتی یا فر) و محل نصب مشخص کنید. رزوه و طول سیم سنسور جدید باید با مدل قدیمی یا مشخصات فنی اجاق گاز شما منطبق باشد. حتماً فقط از فروشگاه ها یا نمایندگی های مورد اطمینان خرید کنید. زیرا تضمین اصالت کالا و خدمات پس از فروش می تواند اطمینان شما را از کیفیت محصول افزایش دهد. در مرحله بعد، به جنس بدنه و کیفیت جوش کاری ترموکوپل دقت کنید. محصولات دارای روکش نسوز و جوشکاری تمیز معمولاً دوام بیشتری دارند. در صورت امکان، محصولی را انتخاب کنید که دارای گارانتی یا استاندارد ملی ایران باشد. این مورد نشان دهنده تعهد سازنده به کیفیت است. مشخصات ترموکوپل مانند دمای کارکرد، جنس آلیاژها، حداکثر دما)را مطالعه کنید تا در محیط و فشار گاز شما مناسب باشد.
با رعایت این نکات می‌توانید ترموکوپلی با کیفیت و مناسب برای اجاق گاز خود تهیه کنید که عملکرد ایمنی دستگاه را تضمین نماید.
پرسش‌های متداول
- ترموکوپل چه نقشی در اجاق گاز دارد؟
ترموکوپل یک حسگر دمای ایمنی است. وقتی شعله روشن است جریان گاز را باز نگه می‌دارد و اگر شعله ناگهان خاموش شود، با قطع جریان گاز از نشت آن جلوگیری می کند. - چه تفاوتی بین ترموکوپل و فندک وجود دارد؟
فندک تنها برای ایجاد جرقه و روشن کردن شعله استفاده می‌شود؛ وظیفه فندک روشن کردن اجاق است اما هیچ نقشی در قطع گاز ندارد. در مقابل، ترموکوپل پس از روشن شدن شعله حسگر دمایی ایمنی است و اگر شعله خاموش شود، جریان گاز را قطع میکند. - چند سال یک بار باید ترموکوپل تعویض شود؟
عمر ترموکوپل به کیفیت ساخت و شرایط استفاده بستگی دارد. معمولاً در صورت استفاده عادی، ترموکوپل باکیفیت چند سال بدون مشکل کار می کند. اما اگر ترموکوپل ضربه بخورد، سوخته یا دچار خوردگی و آسیب حرارتی شود، باید آن را زودتر تعویض کرد. تست های دوره ای و مشاهده علائم خرابی به تصمیم گیری کمک می کند. - چگونه بفهمم ترموکوپل اجاق گازم خراب است؟
اگر شعله پس از رها کردن ولوم خاموش شود، یا بوی گاز پس از خاموشی شعله احساس شود، یا محل اتصال دو میله ترموکوپل سوخته یا جدا شده باشد، نشان دهنده خرابی ترموکوپل است. انجام تست خاموشی شعله (خاموش کردن شعله و مشاهده قطع گاز) نیز ساده ترین روش تشخیص سلامت ترموکوپل است. - آیا می‌توان ترموکوپل را تعمیر کرد؟
تعمیر ترموکوپل سخت است و معمولاً توصیه نمی شود. اگر فقط محل اتصال دو میله شل شده باشد، ممکن است با جوشکاری صنعتی تعمیر شود، اما اکثر مواقع تعویض ترموکوپل ساده تر و مطمئن تر است. - بهترین جنس ترموکوپل اجاق گاز چیست؟
ترموکوپل های استاندارد اجاق گاز معمولاً از آلیاژ مس-کنستانتان یا نیکل-کروم ساخته می شوند که در حرارت بالا پایدار هستند. از کیفیت جنس و یکپارچگی جوش مطمئن شوید. مهم تر از جنس آلیاژ، سازگار بودن آن با اجاق و قدرت تولید جریان کافی برای بوبین است. - از کجا ترموکوپل مناسب تهیه کنم؟
بهترین منابع خرید، نمایندگی ها و فروشگاه های معتبر قطعات گازسوز هستند. با مراجعه به آن ها و اعلام مدل دقیق اجاق، ترموکوپل مناسب را معرفی می کنند. همچنین سایت های تخصصی می‌توانند مشاوره مفیدی در انتخاب ترموکوپل متناسب با نیاز شما ارائه دهند.
منابع: مطالب این مقاله براساس منابع معتبر فنی و تجارب کارشناسان ایمنی و تعمیر اجاق گاز گردآوری شده است.
